Bài giảng Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm giúp các em cảm nhận được những suy tư sâu sắc của nhà thơ về Đất Nước và trách nhiệm của mỗi người đối với quê hương, xứ sở. Hiểu được sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất chính luận và trữ tình, sự vận dụng các chất liệu văn hóa và văn học dân gian, sự phong phú, linh hoạt của giọng điệu thơ. Chúc quý thầy cô và các em có tiết học sôi động, hấp dẫn và hiệu quả hơn tại lớp.

Tóm tắt bài

2.1. Tìm hiểu chung

a. Tác giả Nguyễn Khoa Điềm

• Sinh ra trong một gia đình trí thức, giàu truyền thống yêu nước và tinh thần cách mạng.
• Học tập và trưởng thành trên miền Bắc, tham gia chiến đấu và hoạt động văn nghệ ở miền Nam.
• b. Bài thơ Đất Nước
• Hoàn thành ở chiến khu Trị - Thiên 1971, đầu 1974.
• Xuất xứ: Phần đầu chương V của trường ca “Mặt đường khát vọng”.
• Thể loại: Trường ca (có sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình).
• Bố cục: 2 phần.

2.2. Đọc - hiểu văn bản

a. Cảm nhận về đất nước

Đất Nước được cảm nhận ở nhiều phương diện

• Phương diện lịch sử, văn hoá dân tộc:
  • Đất nước gắn liền với:
    • Văn hoá lâu đời của dân tộc: truyện cổ tích, phong tục.
    • Cuộc trường chinh không nghỉ ngơi: chống ngoại xâm, cuộc sống lao động vất vả.
• Phương diện không gian địa lí và thời gian lịch sử:
  • Phương diện không gian:
    • Gần gũi với con người: nơi sinh hoạt của mỗi người, không gian tuyệt diệu của tình yêu.
    • Không gian địa lý mênh mông từ "núi bạc" đến "biển khơi" và là nơi sinh tồn của dân tộc bao thế hệ.
  • Phương diện thời gian:
    • Nhắc đến cội nguồn dân tộc.
    • Đất nước là sự kế tục của các thế hệ: quá khứ, hiện tại và tương lai.

⇒ Tác giả đã hướng tới cái nhìn toàn vẹn và nhiều chiều về đất nước để khơi dậy một đất nước có chiều dài của thời gian lịch sử, chiều rộng của không gian địa lí và chiều sâu của truyền thống văn hoá dân tộc.

• Trách nhiệm của thế hệ mình với đất nước
  • Đất nước kết tinh trong sự sống, trong máu thịt của mỗi cá nhân.
  • Tình yêu lứa đôi thống nhất, hài hoà với tình yêu đất nước.
  • Niềm tin vào thế hệ mai sau.
  • Trách nhiệm của thế hệ mình:
    • Đất nước - "máu xương" của mỗi con người là những giá trị vật chất và tinh thần mà mỗi người được thừa hưởng (quyền lợi).
    • Trách nhiệm của mỗi người: phải biết gắn bó, san sẻ và hoá thân.

⇒ Xây dựng và bảo vệ Đất nước muôn đời (nghĩa vụ).

b. Tư tưởng cốt lõi: "Đất Nước của Nhân Dân"

• Cảm nhận đất nước qua những địa danh thắng cảnh gắn với cuộc sống tính cách số phận của nhân dân:
  • Tình nghĩa thuỷ chung thắm thiết (núi Vọng Phu, hòn trống mái).
  • Sức mạnh bất khuất (Chuyện Thánh Gióng).
  • Cội nguồn thiêng liêng (hướng về đất Tổ Hùng Vương).
  • Truyền thống hiếu học (Cách cảm nhận về núi Bút non nghiêng).
  • Hình ảnh đất nước tươi đẹp (Cách nhìn dân dã về núi con Cóc, con Gà , dòng sông)

⇒ Đất nước hiện lên vừa gần gũi vừa thiêng liêng.

• Nhìn vào bốn nghìn năm đất nước mà nhấn mạnh đến những con người vô danh âm thầm cống hiến và hi sinh.
• Truyền thống của nhân dân:
  • Say đắm trong tình yêu (Yêu em từ thuở trong nôi.)
  • Biết quý trọng tình nghĩa (Biết quý công...)
  • Quyết liệt trong căm thù và chiến đấu (Biết trồng tre...)

⇒ Sự phát hiện thú vị và độc đáo về đất nước được triển khai theo hướng vừa khơi sâu, vừa phát triển những ý nghĩa mới trên các phương diện địa lí, lịch sử, văn hoá với nhiều ý nghĩa mới: Muôn vàn vẻ đẹp của đất nước đều là kết tinh của bao công sức và khát vọng của nhân dân, của những con người vô danh, bình dị .

• Tư tưởng cốt lõi và tụ điểm là "Đất Nước của Nhân Dân".

c. Đặc sắc về nghệ thuật

• Thể thơ tự do phóng túng.
• Giọng thơ suy tưởng: đặt câu hỏi và tự trả lời.
• Sử dụng các chất liệu văn hoá dân gian không phải là thủ pháp nghệ thuật mà là để chi phối tư tưởng "Đất Nước là của Nhân Dân".
• Giọng thơ trữ tình – chính luận.
• Tổng kết

Mời các em cùng củng cố lại kiến thức trọng tâm của bài học thông qua sơ đồ sau:

Bài tập minh họa

Ví dụ:

Anh (chị) hãy phân tích 9 câu đầu của bài thơ Đất nước - Nguyễn Khoa Điềm.

Gợi ý làm bài:

a. Mở bài

• Giới thiệu chung về trường ca Mặt đường khát vọng và đoạn thơ được phân tích.

b. Thân bài

• Ý khái quát của đoạn thơ: Đất nước có từ lâu đời và rất gần gũi, thân thương đối với mỗi con người.
• Biểu hiện cụ thể:
  • Đất nước hiện lên từ những huyền thoại, cổ tích.
  • Đất nước hình thành từ lâu đời, gắn liền với những truyền thống yêu nước, lao động cần cù, thuần phong mĩ tục và lối sống tình nghĩa thủy chung… của dân tộc.
  • Lời thơ giàu chất liệu văn hóa dân gian, tạo một không gian nghệ thuật vừa gần gũi thân quen, vừa bay bổng sâu xa, góp phần làm nổi bật tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”.

c. Kết bài

• Đoạn thơ là sự kết tinh đặc sắc giữa chất liệu văn hóa dân gian với hình thức thơ trữ tình – chính luận.
• Đoạn thơ là một định nghĩa theo cách riêng của Nguyễn Khoa Điềm về đất nước, đất nước không siêu hình, trừu tượng mà gắn bó, thân thuộc với mỗi người, Đất Nước của Nhân dân.

4. Soạn bài Đất nước

Nếu như các nhà thơ khác thường dùng những hình ảnh kì vĩ, mĩ lệ, mang tính tiểu tượng, tạo ra những khoảng cách để cảm nhận chiêm ngưỡng về Đất Nước thì Nguyễn Khoa Điềm lại đưa bạn đọc đến với hình ảnh Đất Nước trong những gì gần gũi, quen thuộc và thân thương nhất. Để hiếu sâu sắc hơn về bài thơ, các em có thể tham khảo bài soạn sau đây: Bài soạn Đất nước.

5. Hỏi đáp về bài thơ Đất nước

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn hoctap24.com sẽ sớm trả lời cho các em.

6. Một số bài văn mẫu về bài thơ Đất nước

Mặt đường khát vọng là trường ca độc đáo của Nguyễn Khoa Điềm, ra đời trong chiến tranh ác liệt thời chống Mĩ, tại chiến trường Trị - Thiên - một điểm nóng - trên chiến trường miền Nam vào năm 1971. Bài thơ đã truyền đến người đọc bao xúc động, tự hào về Đất Nước và nhân dân. Để xác định được hướng lập dàn ý và viết bài văn hoàn chỉnh về bài thơ Đất nước, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây:

Soạn bài Đất Nước - Nguyễn Khoa Điềm 

 QUAY VỀ MỤC LỤC  <===

- Vẻ đẹp của hình tượng đất nước trong bài thơ Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm

- Tư tưởng đất nước của Nhân dân qua đoạn trích Đất nước

- Phân tích đoạn thơ trong đoạn trích Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm

- Cảm nhận đoạn thơ trong đoạn trích đất nước của Nguyễn Khoa Điềm

- Chất liệu dân gian qua đoạn thơ đầu đoạn trích Đất Nước

- Phân tích đoạn trích Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm

- Cảm nhận mới mẻ về đất nước và con người trong Đất Nước

Đất nước - Nguyễn Đình Thi - Ngữ văn 12

Luật thơ (Tiếp theo) - Ngữ văn 12